Mijn eigen moeder, 84 jaar oud, was gevallen bij een potje tennis. Voor onderzoek ging ze naar het ziekenhuis. En wat bleek? Ze heeft botontkalking. Erg verbazend was dat niet. Wel dat er gelijk, ongevraagd, een medische molen werd opgestart. Moeder moest tabletten slikken, en ruimte voor haar bezwaren - ze zat niet op de bijwerkingen te wachten - was er niet. “Dat hoort er een beetje bij, mevrouw”, aldus de arts. Als ze niet was gevallen, was ze deze molen niet ingekomen. Belangrijker: de vraag of ze hier wel behoefte aan had.
Medisch paradigma
Het medisch paradigma is dominant: we benaderen mensen vanuit ziekte en vanuit zorgoplossingen. Maar we moeten ernaartoe om primair vanuit de mens zelf te kijken. Dus niet redeneren vanuit de standaardoplossingen die het systeem biedt, maar vanuit de persoonlijke situatie en behoeften. Want oplossingen kunnen per individu erg verschillend zijn en hoeven bovendien niet altijd in de medische hoek gezocht te worden.
Deze gedachtenlijn is des te meer cruciaal nu er een stevig capaciteitstekort opdoemt in de zorg. Het debat gaat nu al jaren over kwaliteit. Terwijl dit volledig ingehaald wordt door het issue van de daadwerkelijke behoefte, toegankelijkheid en capaciteit. We zijn geneigd om te denken dat ‘hands on’ oplossingen nodig zijn: meer handen aan het bed, meer verpleegkundigen in verzorgingshuizen. Maar daarmee blijven we de golf van arbeidstekorten en vergrijzing niet voor, en sterven mensen steeds meer in ongelukkige omstandigheden.
We moeten denken in gezondheidsinterventies en innovatie. De zorg op een andere wijze leveren, die losser staat van arbeidskrachten. Meer uitgaan van de omgeving en behoeften van de mens, in plaats van wat de arts oplegt.
Extreem gecontroleerd
Ik loop ertegenaan dat we in Nederland alles extreem gecontroleerd willen laten verlopen. Politiek en maatschappelijk gezien durven we geen risico’s te nemen en fouten te maken tijdens het experimenteren met een noodzakelijk andere aanpak van de langdurige zorg. We zitten in een driedubbele dwangbuis die maatwerk, innovatie en experiment haast onmogelijk maakt. Zo zijn we gebonden aan een maximumtarief én maximale contracteerruimte van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa): we moeten strikte financiële kaders vastleggen in contracten met zorgaanbieders. En er is de onafhankelijke indicatiestelling van het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ).
Allemaal zaken om de financiële huishouding van de langdurige zorg aan stringente controle te onderwerpen. We zijn handenvol geld kwijt aan het controleren van onze eigen financiële regeltjes. Terwijl je ook zou kunnen zeggen: ‘Na de oorspronkelijke indicatiestelling hebben we een inschatting van hoeveel uw zorg gemiddeld genomen kost. Vervolgens hebben we daarmee weinig meer van doen, want gaan we kijken wat u persoonlijk nodig heeft. Wat is uw behoefte, hoe zien uw leven en netwerk eruit, wat is nodig om met respect voor die behoeften oud te worden? Dit gaan we vervolgens op een zo innovatief mogelijke manier vormgeven.’
Oplossingen tegen de regels
Hoe het anders kan? Het Menzis Zorgkantoor heeft nu van de NZa financiële ruimte gekregen om zorgaanbieders oplossingen te laten bedenken voor patiëntbehoeften, die niet in het systeem passen en pas achteraf verantwoord hoeven te worden. Soms gaan de oplossingen zelfs tegen de bestaande regels in, maar levert het wel passende zorg op. Zorgaanbieders zijn enthousiast. Zij willen deze werkwijze dus heel graag verlengen.
Het zorgkantoor heeft ook een eigen experiment met persoonsgerichte zorg uitgevoerd voor het Persoonsgebonden Budget (PGB). Na de indicatiestelling zijn we het gesprek aangegaan over de zorgbehoefte en hoe deze slim te organiseren is. Vervolgens hebben we gekeken hoeveel dit eigenlijk kost. Daar waar we dit doorvoeren, bespáren we juist zorggeld: ongeveer 30%. Passende oplossingen rondom de mens zijn namelijk vaak helemaal geen dure oplossingen. Medicalisering is juist kostbaar, omdat het geregeld geen antwoord geeft op de behoefte.
Willekeur
De maatschappij moet tot een aantal belangrijke inzichten komen. Die doorbreken soms zaken die diep in ons gedachtengoed zijn geworteld. Zo denken wij vanuit ‘recht op zorg’ dat willekeur fout is, dat iedereen recht heeft op dezelfde zorg en dat jij dus exact dezelfde zorg moet krijgen als je overbuurman. Dat jullie beiden recht hebben op zorg, staat buiten kijf. Maar dat die zorg hetzelfde moet zijn, is absurd. Jullie zijn ook andere personen. Je hebt recht op passende zorg, en passend is per definitie niet systematisch ingericht.
Ouderdom komt voort met bepaalde problemen die je niet altijd kunt voorkomen. Onze reflex is dat het foutloos moet verlopen in een zorginstelling. Als iemand thuis over een tapijtje uitglijdt, is dat de eigen schuld (ook al is het vervelend voor iemand). Gebeurt dit binnen een verzorgingshuis, dan is de wereld te klein en moeten we vooral reguleren dat er geen tapijtjes meer mogen liggen. Wat nu als iemand erg gesteld is op zijn tapijtje? Pakken we dat dan af om het systeem? Omdat we risicovrije zorg belangrijker vinden dan het individu?
Verantwoording
Ik vind op dit moment dat we elkaar binnen systeemdenkend Nederland niet helpen, maar tegenwerken. Alles moet gestandaardiseerd en geld staat centraal, terwijl wij de kwetsbare mens en de kwetsbare levensfase voorop moeten stellen. De politiek, de NZa, Zorgverzekeraars Nederland (ZN), de verschillende wetgeving en ook wijzelf; we zijn allemaal onderdeel van een systeem dat controledrang hoog in het vaandel heeft staan. Wij moeten daar los van komen.
Gelukkig denken mensen binnen diezelfde systemen daar soms ook net zo over. Neem de Nza. Ook hier vinden ze dat er teveel op beheersing wordt gestuurd. Maar let op: verantwoording is wél heel belangrijk. Ik pleit niet voor een wildwestsituatie. In de langdurige zorg gaat het om collectieve middelen. Maar verantwoording is wat ánders dan dat jij mij aan de voorkant oplegt hoe ik mijn werk moet doen. Schrijf me dus niet voor dat we een eenheidsworst moeten zijn. Want daarmee verlies ik de klant uit het oog en dat is verkeerd.
Deze blog is ook verschenen op Skipr.nl (het platform met nieuws voor beslissers in de zorg).